မ---မၾကံစည္အပ္ေသာ မွ မာန္ယစ္ျခင္း

မၾကံစည္အပ္ေသာ တရား ၄-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (အစိေႏၲယ် ၄-ပါး)၌ ႐ႈ။

မၾကီးရာသည္၊ ၁၀-ပါးမည္၊ ေလာကီေလာကုတ္ အဘယ္နည္း?။ ။"မၾကီးရာသည္၊ ၁၀-ပါးမည္ကား" ဟူေသာ လကၤာျဖင့္ စိႏၲေက်ာ္သူ ဦးၾသ၏ ၾသ၀ါဒထူးပ်ိဳ႔၌ ေလာကီေရးရာ ၾကီးပြားယဥ္ေက်းမႈအတြက္ မိန္႔ျမြက္ထားသည္ကို သင္ၾကားရ ဘူးသည္၊ အက်ယ္ကို ၎င္းပ်ိဳ႔၌ ႐ႈပါကုန္။

မေၾကာက္သင့္သည္ကို ေၾကာက္ေနေသာ သတၱ၀ါမိုက္ ၄-ဦး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (အမိုက္ေကာင္ၾကီး ၄-ဦး)၌ ႐ႈပါ။

မဂ္ ၃-ပါး။ ။ ေမထုန္မႈ ျပဳက်င့္သြားလာရန္ လမ္းေပါက္မ်ိဳးကိုဆိုသည္၊ ရဟန္းေတာ္မ်ား ထိုမဂ္ ၃-ပါးတြင္ ေမထုန္မႈျပဳက ပါရာဇိက က်၏။
(၁) မုခမဂ္-ပါးစပ္ ခံတြင္း၊
(၂) ပႆ၀မဂ္-က်င္ငယ္ သြားရာလမ္း, မိန္းမ အဂၤါဇာတ္၊
(၃) ၀စၥမဂ္-က်င္ၾကီးသြားရာလမ္း, စအို။

မဂ္ ၃၀၊ တနည္း။ ။ ပါရာဇိက ။ပါ။ ၃၄။၃၅။ ၎င္း ။႒။ ၂၂၅။ ကခၤါ ၁၀၉-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။ အျဗဟၼစာရီ သိကၡာပုဒ္အရ ေမထုန္မႈ မျပဳရေသာ ကာမလမ္းေခၚ မဂ္ျပားသံုးဆယ္၊
(က) လူေယာက္်ား၌ မုခမဂ္, ၀စၥမဂ္ ၂-ပါး၊
(ခ) နတ္ေယာက္်ား၌လည္း ၎င္း ၂-ပါး၊
(ဂ) တိရစၦာန္ေယာက္်ား၌လည္း ၎င္း ၂-ပါး၊
(ဃ) လူမိန္းမ၌ မုခမဂ္, ပႆ၀မဂ္, ၀စၥမဂ္ç ၃-ပါး၊
(င) နတ္မိန္းမ၌လည္း ၎င္း ၃-ပါး၊
(စ) တိရစၦာန္မိန္းမ၌လည္း ၎င္း ၃-ပါး၊
(ဆ) လူဥဘေတာဗ်ည္း၌လည္း ၎င္း ၃-ပါး၊
(ဇ)နတ္ဥဘေတာဗ်ည္း၌လည္း ၎င္း ၃-ပါး၊
(စ်) တိရစၦာန္ဥဘေတာဗ်ည္း၌လည္း ၎င္း ၃-ပါး၊
(ည) လူနပုံး၌ မုခမဂ္, ၀စၥမဂ္ ၂-ပါး၊
(ဋ) နတ္နပံုး၌လည္း ၎င္း ၂-ပါး၊
(ဌ) တိရစၦာန္နပံုး ၌လည္း ၎င္း ၂-ပါး၊
ေပါင္း ၃၀-ျဖစ္၏။

မဂၢင္ ၈-ပါး။ ။ ေသာတာပန္ စသည္ ျဖစ္ေၾကာင္းတရား အစိတ္ ၈-ပါးဟူ၏၊ ဤ၌ မွားယြင္းေသာစကားႏွင့္ အလုပ္အကိုင္ဟူသမွ်တို႔မွ ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္းကိုပင္ မွန္ကန္ေသာတရားဟု သိရာ၏။
(၁) သမၼာဒိ႒ိ-မွန္ကန္ေသာ ႐ႈျမင္ျခင္း၊
(၂) သမၼာသကၤပၸ -မွန္ကန္စြာ ၾကံစည္ျခင္း၊ ၎င္း ၂-ပါးကား ပညာစခန္းတည္း၊
(၃) သမၼာ၀ါစာ-မွန္ကန္စြာ ေျပာဆိုျခင္း၊
(၄) သမၼာကမၼႏၲ-မွန္ကန္စြာၪပလုပ္ျခင္း၊
(၅) သမၼာအာဇီ၀-မွန္ကန္စြာအသက္ေမြးျခင္း၊ ၎င္း ၃-ပါးကား သီလစခန္းတည္း၊
(၆) သမၼာ၀ါယမ-မွန္ကန္စြာ လံု႔လထုတ္ျခင္း၊ ၎င္းကား သီလ, သမာဓိ, ပညာ စခန္းတည္း၊
(၇) သမၼာသတိ-မွန္ကန္စြာ ေအာက္ေမ့ျခင္း၊
(၈) သမၼာသမာဓိ-မွန္ကန္စြာ စိတ္တည္တံ့ျခင္း၊ ၎င္း ၂-ပါးကား သမာဓိစခန္းတည္း။

မဂၢင္ ၁၀။ ။ ၎င္း အက်ယ္ ပြားပံုကို ဥပရိပဏၰာသ ပါဠိေတာ္ ၁၁၆။ အ႒ကထာ ၉၂-၌ ႐ႈပါ။

မဂၢ႒ာန္ ၄-ေယာက္။ ။ မဂ္ပုဂၢိဳလ္ ေလးေယာက္လည္း ေခၚသည္။
(၁) ေသာတာပတၱိ မဂ္ပုဂၢိဳလ္၊
(၂) သကဒါဂါမိ မဂ္ပုဂၢိဳလ္၊
(၃) အနာဂါမိ မဂ္ပုဂၢိဳလ္၊
(၄) အရဟတၱ မဂ္ပုဂၢိဳလ္။

မဂၢသစၥာ၏ အနက္သေဘာ ၄-ခ်က္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သစၥာအနက္ ၁၆-ခ်က္)၌ ႐ႈပါ။

မဂ္တရား ၄-ပါး။ ။
ေသာတာပတၱိမဂ္, သကဒါဂါမိမဂ္, အနာဂါမိမဂ္, အရဟတၱမဂ္, ၎င္းကိုပင္ မဂ္စိတ္ ၄-ပါးလည္း ေခၚသည္။

မဂ္တု ဖိုလ္တု တရား ၁၀-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ဥပကၠိေလသ တရား ၁၀-ပါး)၌ ႐ႈပါ။

မဂ္ဖိုလ္တရား၊ ပိတ္ပင္ထား၊ ၅-ပါး အႏၲရာယ္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (အႏၲရာယ္ ၅-ပါး)၌ ဆိုခဲ့ျပီ။

မဂ္ ဖိုလ္ မရထိုက္သူမ်ိဳး ၁၆-ေယာက္။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ ပါဠိေတာ္ ၂၉၈-၌အက်ယ္႐ႈ။
တိရစၦာန္,
ျပိတၱာ,
အယူမွားယြင္းသူ,
စဥ္းလဲေကာက္က်စ္သူ,
အမိကို သတ္သူ,
အဖကို သတ္သူ,
ရဟႏၲာကို သတ္သူ,
သံဃာကို သင္းခြဲသူ,
ဘုရားကို ေသြးစိမ္း တည္ေစသူ,
ရဟန္းအသြင္ကို ခိုးသူ, (၁၀)
တိတၱိေဘာင္၌ ေျပာင္းေရႊ႕ေနသူ,
ဘိကၡဳနီမကို ဖ်က္ဆီးသူ,
သံဃာဒိသိသ္ အာပတ္သင့္ေနေသာ ရဟန္း,
ပ႑ဳက္ ၅-မ်ိဳး၌ ပါ၀င္သူ,
ဥဘေတာ ဗ်ည္းေခၚ ထီး, မ အဂၤါဇာတ္ ၂-မ်ိဳး ပါရွိသူ,
ခုနစ္ႏွစ္ေအာက္ ငယ္ရြယ္သူ၊ (၁၆)
ဤ ပုဂၢိဳလ္ ၁၆-ဦးတို႔မွာ ပဋိပတ္က်င့္၀တ္မွန္ကို ေကာင္းစြာပင္ က်င့္ေစကာ မဂ္, ဖိုလ္ မရႏိုင္ေၾကာင္း ရွင္နာဂေသနေထရ္ မိန္႔ဆိုေျဖၾကား၏။

မဂၤလာဆံထံုး၊ ၇-ထံုး၊ ဖြဲ႔ထံုး လွသူဇာ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (ဥေသွ်ာင္ ၇-မ်ိဳး)၌ ျပဆိုခဲ့ျပီ။

မဂၤလာေဆာင္မ်ိဳး အျပား ၃-ပါး၊ တနည္း၊ ၈-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ထိမ္းျမားမဂၤလာအမႈ မ်ိဳးအျပား ၃-ပါး၊ ၈-ပါး)၌ ျပဆိုခဲ့ျပီ။

မဂၤလာေဆာင္႐ိုး၊ လ ၆-မ်ိဳး၊ က်ိဳးျပစ္ မည္သို႔ရွိ။ ။ ဤ၌ေကာင္းç မေကာင္း ၆-လစီႏွင့္ အက်ိဳးအျပစ္တို႔ကို ေအာက္ပါပညာရွိတို႔၏ေလးခ်ိဳးကဗ်ာျဖင့္ သိပါေလ။
၀ါဆို,၀ါေခါင္ ထိမ္းလွ်င္လွ၊ ေသကိန္းပ ေဆြၾကင္ေဘာ္။
ေခါင္းပါးစြာ ေတာ္သလင္းႏွင့္၊ သားပုတၱာ ေျခြရံ ကင္းပါလိမ့္၊ ကြင္းေရွာင္ၾက လနေတၱာ္။
ျပာသိုမွာ ဥစၥာယြင္းပါလို႔၊ ေကြကြင္းၾက တေပါင္းေနာ္၊ မေလ်ာ္တဲ့ ေျခာက္လ။
ၾကြင္းမာေသ၊ ထိမ္းျမားပါေလေတာ့၊ ရံေျခြေရြ ဆန္စပါးရယ္တို႔၊ ေပါမ်ား ကံုလံုလို႔၊
လူ႔ဘံုမွာ အိုေအာင္ေပါင္းရကြယ္မယ္၊ ေက်ာင္းၾကီး အမ။

မဂၤလာတရား ၁၂-ပါး။ ။ ၎င္း၏ သ႐ုပ္အဓိပၸါယ္ကို (ေလာကီမဂၤလာ ၁၂-ပါး)ဟူေသာ သုေတသန၌ ၾကည့္ပါ။

မဂၤလာတရား ၃၈-ပါး။ ။ ကမၻာသူ ကမၻာသား သတၱ၀ါအားလံုးတို႔အား ခ်မ္းသာကိုေပးတတ္ေသာ တရား ၃၈-ပါး။
(၁) အေသ၀နာစ ဗာလာနံ- သူမိုက္ကို မဆည္းကပ္ရျခင္း၊
(၂) ပ႑ိတာနဥၥ ေသ၀နာ-ဥာဏ္ပညာရွိသူတို႔ကို ေပါင္းသင္းရျခင္း၊
(၃) ပူဇာစ ပူဇေနယ်ာနံ- ပူေဇာ္ထိုက္သူတို႔ကိုပူေဇာ္ရျခင္း၊
(၄) ပဋိ႐ူပ ေဒသာ၀ါသ-သင့္ေလ်ာ္ေကာင္းျမတ္ရာ၌ ေနရျခင္း၊
(၅) ပုေဗၺစ ကတ ပုညတာ- မဆြက ေကာင္းမႈကုသိုလ္ကို ျပဳခဲ့ဘူးျခင္း၊
(၆) အတၱသမၼာ ပဏီဓိ- ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ျဖာကို ေကာင္္းစြာျပဳျပင္ထားျခင္း၊
(၇) ဗာဟုသစၥ- အၾကားအျမင္ပညာမ်ားသူ ျဖစ္ျခင္း၊
(၈) သိပၸမဂၤလာ- အျပစ္ကင္းသည့္စက္မႈလက္မႈ အတတ္မ်ိဳးစံု တတ္ထားရျခင္း၊
(၉) ၀ိနယ သုသိကၡိတ- ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ကိုယ္က်င့္၀ိနည္းကို ေကာင္းစြာသင္ယူျခင္း၊
(၁၀) သု ဘာသိတ၀ါစာ- အဂၤါေလးပါးရွိေသာ စကားကို ေျပာဆိုတတ္ရျခင္း၊
(၁၁) မာတာပိတု ဥပ႒ာနံ- မိဘ၂-ပါးအား စင္စစ္ လုပ္ေကြၽး ေမြးျမဴရျခင္း၊
(၁၂) ပုတၱဒါရႆ သဂၤဟ- သားမယားတို႔အား စြမ္းႏိုင္သေလာက္ ေကြၽးေမြးေထာက္ပံ့ရျခင္း၊
(၁၃) အနာကုလ ကမၼႏၲ-ခ်ိဳ႔ယြင္းမႈမရွိ မိမိတတ္သိလိမ္မာျပီးေသာ အလုပ္ကို ကာလ ေဒသအလိုက္ ထိုက္သလို လုပ္ရျခင္း၊
(၁၄) ဒါန မဂၤလာ-ေပးကမ္းစြန္႔ၾကဲ လႉဒါန္းရျခင္း၊
(၁၅) ဓမၼ စရိယ-ကုသလကမၼပထ တရားဆယ္ပါးကို ျပဳလုပ္ရျခင္း၊
(၁၆) ဥာတကာနဥၥသဂၤဟ-ေဆြမ်ိဳးတို႔ကို တတ္ႏိုင္သေလာက္ ခ်ီးေျမႇာက္ ေထာက္ပံ့ရျခင္း၊
(၁၇) အန၀ဇၨကမၼ-ေနာင္သံသရာေရး၌ အျပစ္ေဘးမက် ပကတိသုခကို ရႏိုင္သည့္ ငါးပါး, ရွစ္ပါး စေသာ သီလမ်ားႏွင့္ အမ်ားေကာင္းက်ိဳး ေစတနာ့၀န္ထမ္း အလုပ္မ်ားကို လုပ္ရျခင္း၊
(၁၈) အာရတီ- မေကာင္းမႈကို စိတ္ျဖင့္ေ၀းစြာ ေရွာင္ၾကဥ္ရျခင္း၊
(၁၉) ၀ိရတီ- မေကာင္းမႈမွ ကိုယ္ႏႈတ္ ႏွစ္ပါးျဖင့္ ေရွာင္ၾကဥ္ရျခင္း၊
(၂၀) မဇၨပါန သံယမ- ေသရည္အရက္ ေသာက္စားမႈမွ ေရွာင္ၾကဥ္ရျခင္း၊
(၂၁) အပၸမာဒ ဓမၼ-ေကာင္းမႈတို႔၌ မေမ့မေလ်ာ့ျခင္း၊
(၂၂) ဂါရ၀- ႐ိုေသထိုက္သူကို ႐ိုေသျခင္း၊
(၂၃) နိ၀ါတ- မာနမထား ႏွိမ့္ခ်႐ိုေသေသာ စိတ္မ်ားရွိျခင္း၊
(၂၄) သႏၲဳ႒ိ- ရသမွ်ႏွင့္ ေရာင့္ရဲတင္းတိမ္ျခင္း၊
(၂၅) ကတၫုတာ-သူျပဳဘူးေသာ ေက်းဇူးကို ျပန္၍သိျခင္း၊
(၂၆) ကာေလန ဓမၼႆ၀န-သင့္ေလ်ာ္ရာ အခါ၌ သူေတာ္ေကာင္းတရားကို နာၾကားရျခင္း၊
(၂၇) ခႏၲီမဂၤလာ- ေနရာတိုင္း၌ သည္းခံရျခင္း၊
(၂၈) ေသာ၀စႆတာ-ဆိုဆံုးမလြယ္ကူသူျဖစ္ရျခင္း၊
(၂၉) သမဏဒႆန- အရိယာသံဃာေတာ္မ်ားကို ဖူးေတြ႕ရျခင္း၊
(၃၀) ကာေလန ဓမၼသာကစၦ-ေလ်ာက္ပတ္ေသာအခါ၌ တရားစကား ေဆြးေႏြးေမးျမန္းရျခင္း၊
(၃၁) တပ မဂၤလာ- မေကာင္းၾကံ မေကာင္းျပဳ, မေကာင္းဆို မျဖစ္ႏိုင္ေစရန္ သတိႏွင့္ ၀ီရိယ တရား အစဥ္ထားျခင္း၊
(၃၂) ျဗဟၼစရိယ-ျမတ္ေသာ အက်င့္ရွိျခင္း၊
(၃၃) အရိယာ သစၥာန ဒႆန- သစၥာေလးပါးကို မဂ္တရားျဖင့္သိျမင္ရျခင္း၊
(၃၄) နိဗၺာန သစၦိကိရိယ- အရဟတၱဖိုလ္ကို မ်က္ေမွာက္ၪပရျခင္း၊
(၃၅) ဖု႒ႆ ေလာက ဓေမၼဟိ စိတၱံ ယႆ န ကမၸတိ- ေလာကဓံတရား ရွစ္ပါးတို႔ႏွင့္ ေတြ႕ရေသာ္လည္း စိတ္တုန္လႈပ္မႈ မရွိျခင္း၊
(၃၆) အေသာက- စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမႈ မရွိျခင္း၊
(၃၇) ၀ိရဇ- ရာဂစေသာ ကိေလသာျမဴ မရွိျခင္း၊
(၃၈) ေခမ မဂၤလာ- ေၾကာက္ထိတ္လန္႕မႈ ေဘးမရွိျခင္း။

မဂၤလာပန္းပြင့္ ၇-ပြင့္။ ။ မဂၤလာေအာင္ပြဲ သဘင္၌ ယၾတာပန္း ၇-မ်ိဳး။
သတို႔သား သတို႔သမီးတို႔ ထိမ္းျမားေသာ ေန႔သည္
တနဂၤေႏြေန႔ျဖစ္မူ ကံ့ေကာ္ပန္းကို ပန္ေဆာင္ၾကရာသည္၊
တနင္းလာေန႔ျဖစ္မူ ႏွင္းဆီပန္း၊
အဂၤါေန႔ျဖစ္မူ ဇလပ္ပန္း၊
ဗုဒၶဟူးေန႔ျဖစ္မူ စပယ္ပန္း, သေျပပန္း၊
ၾကာသပေတးေန႔ျဖစ္မူ သီး, သံသတ္ပန္း၊
ေသာၾကာေန႔ျဖစ္မူ ဒန္းပန္း, ႏွင္းပန္း၊
စေနေန႔ျဖစ္မူ အုန္းပန္း၊
ဤသို႔လွ်င္ မိမိတို႔၏ အညြန္႔နံသင့္ ပန္းမ်ားကို ပန္ဆင္၍ မဂၤလာမႈျပဳၾကကုန္ရာသည္။ (ေဗဒင္)

မင္း ၄-ပါး ေဆး။ ။ စိန္, ေဆး, ကန္႔, ဟင္း, ေခၚ ဓာတ္ ၄-ပါးေဆးကို အဂၢိရတ္က်မ္းတို႔၌ မင္း ၄-ပါးေဆး ေခၚသည္။

မင္းဧကရာ၊ သတၱိမွာ၊ ၃-ျဖာရွိ၏ အသို႔နည္း?။ ။' မႏၲာ၊ ဥႆာဟ၊ ပဘာ၀ဟု၊ ရာဇသတၱိ, ၃-ပါးရွိ၏'ဟူေသာစကားအရ ျဖစ္သည္။
(၁) မႏၲ သတၱိ- ပညာရွိတို႔ႏွင့္ အစစ တိုင္ပင္ ႏွီးေႏွာမႈ၊
(၂) ဥႆာဟ သတၱိ- ရိကၡာ, လက္နက္, စစ္သား ရွာမွီးမႈ၊
(၃) ပဘာ၀ သတၱိ- စိမ္း က်က္ မေရြး ျပစ္ေပး ဆံုးမ မႈ။
၎င္း ၃-ပါး အျပည့္အစံု ရွိထားရမည္။

မင္းက်င့္တရား ၁၀-ပါး။ ။ သုတ္ပါေထယ်။ပါ။၅၀။႒။ ၃၄။ မဟာဟံသဇာတ္ႏွင့္ နႏၵိယဇာတ္ အ႒ကထာတို႔၌လည္း ပါရွိသည္၊ မင္းေကာင္းမင္းျမတ္တို႔ က်င့္၀တ္ ၁၀-ပါးဟူ၏။
(၁) ဒါန-အလႉေပးျခင္း၊
(၂) သီလ-ငါးပါးသီလ ဆယ္ပါးသီလကို ေဆာက္တည္ရျခင္း၊
(၃) ပရိစာဂ- ေပးကမ္းခ်ီးျမႇင့္ စြန္႔ၾကဲရျခင္း၊
(၄) မုဒုက- ကိုယ္ ႏႈတ္ ႏူးညံ့သိမ္ေမြ႕ ရျခင္း၊
(၅) ဥေပါသထ-အ႒ဂၤသီလ ေစာင့္သံုးရျခင္း၊
(၆) အေကၠာဓ- အမ်က္မထြက္ရျခင္း၊
(၇) အ ၀ိေရာဓ- ရဟန္းရွင္လူျပည္သူတို႔ႏွင့္ မဆန္႔က်င္ရျခင္း၊
(၈) အ၀ိဟႎသန-ျပည္သူလူထုတို႔ကို အခြန္ အတုတ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ျဖင့္ မညႇင္းဆဲရျခင္း၊
(၉) ခႏၲီ-သည္းခံရျခင္း၊
(၁၀) သမၼာပဋိပႏၷ- ေျဖာင့့္မတ္မွန္ကန္စြာ က်င့္ရျခင္း။

မင္းခမ္းေတာ္မွာ၊ ၁၃-ျဖာ၊ ၀ဲယာ ေဆာင္ေယာင္က်င္း။ ။
မင္းနန္း မင္းခမ္း၌ အေဆာင္ အေယာင္ေတာ္မ်ား ခင္းက်င္းရာ၀ယ္ လက္၀ဲ ၁၃-ပါး၊
လက္်ာ ၁၃-ပါးကို ဆိုသည္၊ ၎င္း၏သ႐ုပ္ကို ေအာက္ပါ ေရႊဘံုနိဒါန္းလာ လကၤာ ၂-ရပ္ျဖင့္သိရာ၏၊
(က) လက္်ာေတာ္က၊ ေရႊေလွာ္သိဂၤါ၊ မ်က္စီျမြာသား၊ ရတနာသန္လ်က္၊ လ်ံလက္လွ်ပ္လွ်ပ္၊ သားျမီးယပ္ႏွင့္၊ ထက္ခ်ပ္မကြာ၊ ရတနာ ပန္းေတာင္း၊ ျခဴးေပါင္းပုလဲ၊ သႏၲာဆြဲလ်က္၊ ရဲရဲေရာင္တက္၊ ကြမ္းခြက္ရွစ္ေထာင့္၊ ထို႔ေၾကာင့္မေရြ႕၊ ျခေသၤ့ခံçလ်က္၊ ကြမ္းခြက္ရတနာ၊ စလင္းၾကာႏွင့္၊ သိဂၤါေရႊမွည့္၊ ကြမ္းထည့္က်ပ္မွ၊ က်ပ္လ်ား စသား၊ သီဟခံထား၊ ကရားတေကာင္း၊ ထိုေႏွာင္းျမဴတာ၊ ေရျပည့္စြာတည့္၊ ထီးမွာေလးဆူ၊ စိုက္ထူၾကြားၾကြား၊ ယပ္မားခ်ပ္လ်က္၊ ေရာင္ျခည္ရွက္သည္၊ ျပိဳးျပက္ ထိန္ထိန္လင္းလင္းတည္း။
(ခ) လက္၀ဲေတာ္က၊ ေရႊေလွာ္ လွ်ံ၀ါ၊ မ်က္စီျမြာသည္၊ ရတနာဘိနပ္၊ သပ္သပ္ေတာင္ေ၀ွး၊ ေရာင္ေျပး၀ိုး၀ါး၊ လက္တင္ၾကားႏွင့္၊ နဂါးကြမ္းခြက္၊ စဥ္လ်က္ သလပ္၊ လွ်ပ္လွ်ပ္၀င္း၀ါ၊ မကြာတသီး၊ ကြမ္းေလာင္းၾကီးကား၊ အျပီးဆိုဘြယ္၊ ကြမ္းေလာင္းငယ္ႏွင့္၊ တင့္တယ္လွစြာ၊ ရတနာ ဖလား၊ ကရားထိုေနာင္၊ သလင္းေျမာင္လု၊ လွ်ံေရာင္ရတနာ၊ သစ္တိုင္ပါ၍၊ ျမဴတာေရခ်မ္း၊ ျပည့္ျဖိဳးလွ်မ္းသည္၊ မင္းခမ္း မည္သား၊ ထီးေလးပါးႏွင့္၊ အၾကား အၾကား၊ ယပ္မားခ်ပ္လ်က္၊ စဥ္ဆက္စံုညီ၊ ဆယ့္သံုးစီတည့္၊ ႏွစ္လီေပါင္းေျမာက္၊ ႏွစ္ဆယ့္ ေျခာက္လွ်င္၊ အံ့ေလာက္ ထူးဆန္း၊ ေရွ႕ေတာ္ထြန္းသည္၊ ေရာင္ရႊန္းေျပာင္ေျပာင္ ၀င္း၀င္းတည္း။

မင္းဆက္ ၅-သြယ္၊ ရွင္ဘို႔မယ္၊ နန္းလယ္တင့္သည္သာ။ ။ ဤသ႐ုပ္ကား က၀ိလကၡဏ ဒီပနီက်မ္းလာျဖစ္၍ ထိုမွပင္ ယူေျဖလိုက္သည္။
(၁) ဘုရင္မင္းေခါင္၊
(၂)သားေတာ္သီဟသူ၊
(၃) မင္းလွငယ္၊
(၄)ကေလးေက်းေတာင္ညိဳမင္း၊
(၅) မိုးညႇင္းမင္းတရားၾကီး၊
ထိုမင္းငါးဆက္တို႔ မိဖုရားေျမႇာက္ျခင္းကို ခံရသည့္ ရွင္ဘို႔မယ္ဟု ဆိုေလသည္။

မင္းတို႔အား ၅-ပါး။ ။ တိုင္းႏိုင္ငံကို အုပ္ခ်ဳပ္၍ မင္းလုပ္သူတို႔၌ ရွိထားရမည့္ ဗလငါးပါးကို ဆိုသည္။
(၁) ဗာဟု ဗလ- လက္႐ံုး, လက္နက္, စစ္သည္အင္အား၊
(၂) ေဘာဂ ဗလ-စားနပ္ရိကၡာ ေရႊ ေငြ ရတနာ ဆင္ျမင္းဥစၥာအား၊
(၃) အမစၥ ဗလ- အမတ္ လိမ္မာမ်ား အင္အား၊
(၄) အဘိဇစၥ ဗလ-အမ်ိဳးျမတ္ သန္႔ရွင္းျခင္းအား၊
(၅) ပညာ ဗလ-ဥာဏ္ ပညာရွိျခင္း အင္အား။

မင္းတို႔ဆင္ရာ၊ ရတနာ၊ ၉-ျဖာ န၀ရတ္။ ။ ဤ၌ ကာမ႑ကီက်မ္းလာ မင္းတို႔ က်င့္သံုးလိုက္နာ ေဆာင္ရြက္ရျမဲ ျဖစ္ေသာ တိုင္းျပည္ရတနာ ကိုးပါးကို ဆိုသည္၊ ၎င္းအေျဖ (တိုင္းျပည္ရတနာ၊ ျပည့္စံုစြာ၊ ၉-ျဖာ န၀ရတ္) ဟူေသာ သ႐ုပ္၌ ႐ႈပါ။

မင္းတို႔ မေမ့အပ္ေသာ အရပ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ဘုရင္မင္းျမတ္ႏွင့္ အစိုးရတို႔ မေမ့အပ္ေသာ အရပ္ ၃-ပါး၊ တိကနိပါတ္ အဂၤုတၱိဳရ္၌ ေဟာသည္။
(၁) အဘိဇာတ ဌာန-ေမြးဖြားရာ အရပ္၊
(၂) အဘိေသက ဌာန-ဘိသိက္ခံရာ, သစၥာခံယူရာ အရပ္၊
(၃) ဇယ ဌာန-ရန္ေအာင္ရာ အရပ္။

မင္းတိုင္း ၁၂-မႈ။ ။ ဤ၌ 'မင္းတိုင္း' ဆိုသည္ကား ဘုရင္မင္းျမတ္တို႔ေကာက္ယူေသာ အခြန္အတုတ္ကို ဆိုသည္၊ ယင္းအခြန္အတုတ္ကို ေအာက္ပါပစၥည္းတို႔ အေပၚ၌ ေကာက္ခံေလ့ရွိသည္။
(၁) တမာေဆး၊
(၂) ေလွ်ာ္၊
(၃) အံုတံုေခါက္၊
(၄) ဥသွ်စ္သီး၊
(၅) တင္လဲ၊
(၆) မ႐ိုးမီးေသြး၊
(၇) စာေရးရန္ထန္းဖူး၊
(၈) မန္က်ည္းမွည့္၊
(၉) ေရနံ၊
(၁၀) အင္တြဲ၊
(၁၁) လဲ၀ါ၊
(၁၂) ကြၽဲေကာ္၊
ယင္းအခြန္အတုတ္တို႔မွ ဇာတ္ေတာ္ စင္ေတာ္ၾကီးသားမ်ားႏွင့္ အျခားအမႈထမ္း အရာထမ္းမ်ားကို
လြတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ ေပးေလ့ရွိသည္။

မင္းေပါင္း ၁၀-ပါးေဆး။ ။ ၎င္းကိုေလာကီသဗၺသိဒၶိသွ်ိဳ ေဆးၾကီးဟူ၍၎င္း၊ တတိယ သူရႆတီေဆး ဟူ၍၎င္း အဆိုရွိသည္။
(၁) ျဗဟၼမင္း-ေဆးဥတလံုး၊
(၂) သိၾကားမင္း-နႏြင္းမင္း၊
(၃) ပိႆႏိုးမင္း-ေငြပန္းမင္း၊
(၄) စၾက၀ေတးမင္း-တိလကၤသာ၊
(၅)မိုးမင္း-ဂမံုးေရႊ၀ါၾကီး၊
(၆) ေလမင္း-ဂမံုးေရႊ၀ါငယ္၊
(၇) ဂံုမင္း-ဂံုမင္းပင္၊
(၈) သက္ငယ္မင္း-သမန္းျမက္၊
(၉) လမင္း-ဂမံုးလ၀င္း၊
(၁၀) က်က္သေရမင္း-ဂမံုးေပါင္း၊ ဂမံုးက်က္သေရေဆာင္လည္းဟူ၏၊
၎င္းတို႔ကိုေပါင္း၍ မင္းေျမာက္တန္ဆာ ငါးပါးႏွင့္ျပင္ "ဥံ သဗၺရာဇာ ပီယံမမ" ဟူေသာ
မႏၲန္ႏွင့္ (၁၀၀၀-စုတ္၊ သမၺဳေဒၶ ၁၀၈-စုတ္) စၾက၀ေတးမင္းပံု ထု၍ေဆာင္၊ အက်ိဳးအနႏၲ ဟူ၏။

မင္းေပါင္း ၁၀၁-ပါး။ ။ ဤ၌ တရာ့တပါးေသာ ထီးေဆာင္းမင္းတို႔၏ အမည္ကို ဇမၺဳတံဆိပ္က်မ္းလာ လူမ်ိဳး တရာ့တပါးကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ကိုယ့္လူမ်ိဳးႏွင့္ ကိုယ့္မင္းျဖစ္ရကား မင္းမ်ိဳးေပါင္း "ရာ့ တပါး"ဟုဆိုလိုရိပ္ရွိသည္။

မင္းမ်ိဳးအျပား၊ ၇-ပါး၊ ခြဲျခား ေ၀ဘန္သိ ။ ။ ဤ၌ မင္းဟူေသာ ျမန္မာအဘိဓာန္ပုဒ္သည္ စၾကာမင္းမွ စ၍ ရြာစား ရြာသူၾကီး တိုင္ေအာင္ သက္ဆိုင္ေလရကား ၀ိနည္းပါဠိေတာ္ အ႒ကထာတို႔၌လာသည့္ မင္းမ်ိဳး ၇-ပါး အျပားကို သိထားရာ၏။
(၁) ပထဗ်ာ ရာဇာ-ေျမအလံုးစံုကို အစိုးရသည့္ စၾကာမင္းကဲ့သို႔ေသာ မင္း၊
(၂) ပေဒသရာဇာ- တခုေသာကြၽန္းတြင္ တစိတ္တေဒသကို အစိုးရေသာမင္း၊
(၃) မ႑လိက ရာဇာ- ကြၽန္းတခုတြင္ တျမိဳ႔ႏွစ္ျမိဳ႔ကို စားရေသာမင္း၊
(၄) အႏၲရ ေဘာတိကာ ရာဇာ- မင္းႏွစ္ပါးတို႔အၾကားတြင္ ႏွစ္ရြာ သံုးရြာ၏ အရွင္ျဖစ္ေသာမင္း၊
(၅) အကၡဒႆ ရာဇာ-ဓမၼသဘင္႐ံုးေတာ္၌ေန၍ အျပစ္အားေလ်ာ္စြာ လက္ေျခ စသည္ ျဖတ္၍ ဆံုးမတတ္ေသာ တရားစီရင္ရသည့္ တရားသူၾကီးမင္း၊
(၆) မဟာမတၱရာဇာ-ထိုထို ရြာ နိဂံုးစသည္တို႔၌ ေန၍ မင္း၏ကိစၥတို႔ကိုျပဳလုပ္ေဆာင္ရြက္တတ္ေသာ ဘုရင္ခံ၏ ရာထူးဌာနရွိသူ အမတ္ၾကီးမင္း၊
(၇) ေယ၀ါ ပန ရာဇာ-မင္းတို႔ကို အမွီျပဳ၍ ၎င္း၊ မိမိ၏ ၀ီရိယကို အမွီျပဳ၍၎င္း သတ္ျဖတ္ခြဲစိတ္ျခင္းကို ျပဳလုပ္စီရင္တတ္ေသာမင္း။
မွတ္ခ်က္။ ။ဤ ေဘာ္ျပပါ မင္းတို႔တြင္ "ရဟန္းမွာ သိကၡာ၊ မင္းမွာ ဘိသိက္" ဟု ဓည၀တီအေရးေတာ္ပံု စကားက်မ္းတို႔၌ ဆိုေသာေၾကာင့္ ထီးျဖဴေဆာင္းျခင္း စေသာ မင္းေျမာက္တန္ဆာ ငါးပါးတို႔ကို ဆင္ယင္ သံုးစြဲလ်က္ သံုးပါးေသာ ရာဇာဘိသိက္ကို ခံေသာမင္းကိုသာ မင္းဟူ၍ ယူသင့္သည္၊ သို႔ရာတြင္ ရာဇ၀င္၏ အရာ၌သာ မင္းေျမာက္တန္ဆာႏွင့္ ရာဇဘိသိက္ခံေသာမင္းကို မင္းဟု ယူရသည္၊ အျခား ေနရာတို႔၌ကား မင္းတိုင္းလည္း အဘိသိက္ ခံသည္ မဟုတ္ေသာေၾကာင့္ သင့္သလို ယူၾကကုန္။

မင္းမ်ိဳးစိုးႏြယ္၊ ဆင္စလြယ္၊ ၈-သြယ္ မ်ိဳးအျပား။ ။ ရာထူးဂုဏ္ရည္အလိုက္ ျခားနားကာ စလြယ္မ်ိဳး ရွစ္ပါး ထားရွိေၾကာင္းႏွင့္ သိရ၏။
(၁) ဘုရင္မင္းျမတ္မ်ားကား ၂၄-သြယ္ရွိ စလြယ္ကိုသာ ဆင္ျမန္းၾကသည္၊
(၂) ဥပရာဇာတို႔က ၂၁-သြယ္ဆင္သည္၊
(၃) မင္းညီမင္းသားတို႔က ၁၈-သြယ္ဆင္သည္၊
(၄) မဟာမ်ိဳးႏြယ္တို႔ကား ၁၅-သြယ္ရသည္၊
(၅) အဂၢမဟာ ေသနာပတိ တို႔ကား ၁၂-သြယ္ဆင္ရသည္၊
(၆) မွဴးမတ္ၾကီးတို႔ကား ကိုးသြယ္ဆင္ရသည္၊
(၇) မွဴးမတ္လတ္တို႔ကား ၆-သြယ္ရ၏၊
(၈) မွဴးမတ္ငယ္တို႔ကား ၃-သြယ္သာ ရသည္ဟူ၏။

မင္းေျမာက္တန္ဆာ ၅-ပါး။ ။ ၀ိနည္း ပါရာဇိက။႒။ ပ-အုပ္၊ ၅၆။ ဘုရင္မင္းျမတ္တို႕၏ အေဆာင္အေယာင္ေတာ္ ၅-ပါး။
(၁) ခဂၢ-သန္လ်က္၊
(၂) ဆတၱ-ထီးျဖဴ၊
(၃) ဥဏွီသ-သင္းက်စ္၊
(၄) သု၀ဏၰ ပါဒုက- ေရႊေျခနင္း၊
(၅) ၀ါဠ ဗီဇန-သားျမီးယပ္။

မစည္ကားအပ္ေသာ အရပ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ မင္းစိုးရာဇာႏွင့္ တိုင္းသူျပည္သားတို႔ တရားမေစာင့္ ေကာက္က်စ္စဥ္းလဲေသာ အခါမ်ိဳး၌ ေအာက္ေဖၚျပပါ ေနရာသံုးပါးတြင္ လူစည္ကား၏။
(၁) ၀ိနိစၦယ သာလာ- တရားစီရင္ရာ ႐ံုးေတာ္၊
(၂) သုသာန-သုသာန္ သင္းခ်ိဳင္း၊
(၃) ဗႏၶနာ ဂါရ-လူဆိုးတို႔ကို ခ်ဳတ္ေႏွာင္ရာ ေထာင္။

မစၦရိယတရား ၅-ပါး။ ။ ပဥၥဂုၤတၱရ ။ပါ။ ၁၂၂ ။႒။ ၄၅။ ၀န္တိုမႈ မလိုမုန္းထားျခင္း မ်ိဳး ငါးပါး။
(၁) အာ၀ါသ မစၦရိယ- အိမ္ç ေက်ာင္း, တိုက္တာ ေနရာထိုင္ခင္းတို႔၌ ၀န္တိုျခင္း၊
(၂) ကုလ မစၦရိယ- မိမိေဆြမ်ိဳး ဥာတိ တပည့္တကာ တကာမတို႔ သူမ်ားထံ ဆက္ဆံေပါင္းသင္း ၾကည္ညိဳမႈကို ၀န္တိုျခင္း၊
(၃) လာဘ မစၦရိယ- ပစၥည္း လာဘ္လာဘ၌ ၀န္တိုျခင္း၊
(၄) ၀ဏၰ မစၦရိယ- ကိုယ္ အဆင္း, ဂုဏ္သတင္း၌ ၀န္တိုျခင္း၊
(၅) ဓမၼ မစၦရိယ- မိမိတတ္သိလိမ္မာေသာ အတတ္ပညာ၌ ၀န္တိုျခင္း။

မဇၩိမေခၚ၊ ေဒသေတာ္၊ မွတ္ေသာ္နယ္ျခား၊ ၅-မ်ိဳးထားရွင့္။ ။ ဘုရားရွင္တို႔ပြင့္ေတာ္မူရာ ေတာင္ကြၽန္း၏ အလယ္ဗဟိုဌာန နယ္ေျမသတ္မွတ္ခ်က္ ငါးရပ္ကို ဆိုသည္။
(၁) အေရွ႕လားေသာ္ ဇဂၤလ နိဂံုး၊
(၂) အေရွ႕ေတာင္လားေသာ္ သလႅ၀တီျမစ္၊
(၃) ေတာင္လားေသာ္ ေသတကဏၰိနိဂံုး၊
(၄) အေနာက္လားေသာ္ ထုနပုဏၰားရြာ၊
(၅) ေျမာက္လားေသာ္ ဥသိရဒၶဇေတာင္။
မွတ္ခ်က္။ ။ အ၀န္းအက်ယ္ ယူဇနာ ကိုးရာရွိသည္ ဟူ၏။

မဇၩိမနိကာယ္ ၃-က်မ္း။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (နိကာယ္ ၅-ရပ္) «ခ» ပိုဒ္မွာၾကည့္ပါ။

မတင့္တယ္ရာသည္မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ဤ၌ မွတ္က်က္လြယ္ကူရန္ စာဏက်ပ်ိဳ႔မွ ထုတ္ျပလိုက္သည္။
(၁) အ၀တ္မပါ၊ ဆင္တန္ဆာကား၊ သျပာလူႏႈိက္၊ တသိန္းထိုက္လည္း၊ မၾကိဳက္စဘြယ္၊ မတင့္တယ္တည့္၊
(၂) ဆီေထာပတ္မ်ား၊ မပါျငားသည့္၊ စားအစာမွာ၊ ရသာမၾကြယ္၊ မတင့္တယ္တည့္၊
(၃)ပ်ိဳရြယ္လွစြာ၊ မယ္ကညာလည္း၊ ရင္ျမြာႏွစ္စံု၊ ပန္းအငံုတို႔၊ ႏြမ္းက်ံဳမလွ၊ ေလ်ာ့လ်ည္းက်မူ၊ မိုးက သက္လာ၊ ျဖစ္တံုပါလည္း၊ အဂၤါခ်ိဳ႔ငယ္၊ မတင့္တယ္တည့္၊
(၄) နက္က်ယ္လိမ္မာ၊ တတ္ပညာလွ်င္၊ မပါကင္းေ၀း၊ အသက္ေမြးလည္း၊ သိမ္ေသးမဖြယ္၊ မတင့္တယ္တည့္။

မတင့္တယ္ေသာ အရာ ၃-မ်ိဳး။ ။ ဇာတ္ အ႒ကထာ၊ ပ-အုပ္၊ ၃၂၅။
(၁) ေရမရွိေသာ ျမစ္၊
(၂) မင္းမရွိေသာ တိုင္းျပည္၊
(၃) လင္မရွိေသာ မိန္းမ။

မတင္းတိမ္ မေရာင့္ရဲႏိုင္ေသာ အရာၾကီး ၃-မ်ိဳး။ ။ ၎င္းသရုပ္ (မေရာင့္ရဲ မတင္းတိမ္ႏိုင္ေသာ အရာၾကီး ၃-မ်ိဳး)၌ ႐ႈပါ။

မတားျမစ္အပ္ေသာ အရာမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ အႏၲရာယ္ျပဳေစ၍ ေလာကေရးအားျဖင့္ ခြင့္ေပးရသည္။
(၁) က်င္ၾကီး စြန္႔လိုျခင္း၊
(၂) က်င္ငယ္စြန္႔လိုျခင္း၊
(၃) ေလ သက္လိုျခင္း၊
(၄) ငတ္မြတ္ ဆာေလာင္၍ စားလိုျခင္း၊
(၅) အိပ္လိုျခင္း။

မတိုင္ပင္အပ္သူမ်ိဳး ၈-ေယာက္။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ။ပါ။၉၉။ထိုသူတို႔ႏွင့္တိုင္ပင္ေသာ္ အက်ိဳးစီးပြားပ်က္တတ္သည္ဟူ၏၊ စပ္တူစပ္ဖက္မလုပ္ရာ။
(၁) ရာဂစရိတ- ရာဂထူေျပာသူ၊
(၂) ေဒါသ စရိတ- ေဒါသအမ်က္ ထြက္လြယ္တတ္သူ၊
(၃) ေမာဟ စရိတ- မိုက္မဲ ေတြေ၀သူ၊ အၾကံတံုး, ဥာဏ္တံုးသူ၊
(၄) မာန စရိတ- မာန္မာနၾကီးသူ၊ လူေမာ္ လူၾကြား၊
(၅) လုဒၶ- ေလာဘရမၼက္ၾကီးသူ၊
(၆) အလသ- ပ်င္းရိသူ၊
(၇) ဧကစိႏၲိ- တေယာက္တည္း က်ိတ္၍ လုပ္တတ္သူ၊
(၈) ဗာလ- လူမိုက္ လူရမ္း လူတေစာက္ကန္း။

မတိုင္ပင္အပ္ေသာ အရပ္မ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ မိလိႏၵပဥႇာက်မ္း ၉၉-မွ။
(၁) ၀ိသမ ဌာန-မညီမညြတ္ေသာ အရပ္၊ အက်ိဳးဖ႐ိုဖရဲျဖစ္တတ္၏။
(၂) သဘာယ ဌာန-ကပြဲသဘင္ စသည့္အရပ္၊ တုန္လႈပ္၏၊ ႏွလံုးပူပန္၏၊
(၃) အတိ ၀ါတ ဌာန-အလြန္ ေလထန္ေသာ အရပ္၊ အသံကို ႏွိပ္စက္၏၊
(၄) ပတိ ဆႏၷ ဌာန-ဖံုးလႊမ္းေသာအရပ္၊ သူတပါးနားေထာင္တတ္၏၊
(၅) ေဒ၀ ဌာန-နတ္ေနရာ အရပ္၊ အက်ိဳးစီးပြား ေႏွာင့္ေႏွးတတ္၏၊
(၆) ပထ ဌာန-ခရီးလမ္းအရပ္၊ စီးပြား မျဖစ္ႏိုင္၊
(၇) သဂၤါမ ဌာန-စစ္ေျမျပင္အရပ္၊ တုန္လႈပ္တတ္၏၊
(၈) ဥဒက တိတၳ-ေရဆိပ္ ေရခပ္ရာ အရပ္၊ ထင္ရွားေပၚလြယ္တတ္၏။

မေထမဲ့ျမင္ျပဳ ခံရသူမ်ိဳး ၅-ေယာက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (အထင္ျမင္ေသး ခံရသူမ်ိဳး ၅-ေယာက္)၌ ႐ႈပါ။

မေထမဲ့ျမင္ျပဳျခင္း ခံရတတ္သူ ၁၀-ေယာက္။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ။ ၂၈၅-၌ အက်ယ္႐ႈ။
(၁) လင္ကြာ လင္ေသ မိန္းမ၊
(၂) အင္အားဗလနည္းသူ၊
(၃) ေဆြမ်ိဳး မိတၱ ကင္းမဲ့သူ၊
(၄) အစားအေသာက္ ၾကီးသူ၊
(၅) မေကာင္း ယုတ္မာေသာ မိတ္ေဆြႏွင့္ ေပါင္းသူ၊
(၆) ပစၥည္းဥစၥာမရွိသူ၊
(၇) ကိုယ္က်င့္သီလ မရွိသူ၊
(၈) ကိစၥၾကီးငယ္၌ ေမ့ေလ်ာ့တတ္သူ၊
(၉) အနာေရာဂါ ထူေျပာသူ၊
(၁၀) ၀ီရိယမရွိ အပ်င္းထူသူ။

မႏၲေလးျမိဳ႕တည္၊ ၇-လီ၊ စံုညီ တျပိဳင္နက္။ ။ သကၠရာဇ္ ၁၂၂၁-ခုႏွစ္ (အုတ္က်စ္ေက်ာ္ဧ, မႏၲေလး)၌ မႏၲေလးရတနာပံု ေနျပည္ေတာ္ၾကီးကို တည္ေထာင္ ဖန္ဆင္းေသာအခါ 'ျမိဳ႕ေတာ္, က်ံဳးေတာ္, ေစတီေတာ္, သိမ္ေတာ္, ေက်ာင္းေတာ္, ပိဋကတ္တိုက္ေတာ္, သုဓမၼာဇရပ္ေတာ္' ၎င္းခုႏွစ္ဌာနတို႔ကို တျပိဳင္နက္တည္း အုဌ္ျမစ္ခ်၍ တည္ေဆာက္သည္ ဟူ၏။

မန္းေအာင္ေျမခ်ာ၊ ေလာင္းျမတ္စြာ၊ ၆-ခါ ဇာတ္ဘ၀။ ။ အေလာင္းေတာ္ျမတ္ ႏုစဥ္အခါ၀ယ္ မႏၲေလးေတာင္ေျခ ေအာင္ေျမအရပ္၌ 'ျခေသၤ့မင္း, ဆင္မင္း, ဆတ္မင္း, ငံုးမင္း, ဖြတ္မင္း, မုဆိုးသား' ဟူေသာဇာတ္ဘ၀တို႕ျဖင့္ က်င္လည္က်က္စားခဲ့ဘူးေၾကာင္းမ်ားျဖင့္ က၀ိလကၡဏာဒီပနီက်မ္းနိဒါန္း၌ မိန္႔ဆိုထားေလသည္။

မန္းျမိဳ႕ေတာ္တည္၊ ၇-လီ၊ တူညီ ပႏၷက္ခ်။ ။ ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီးသည္ ၁၂၂၁-ခုႏွစ္ မႏၲေလး နန္းျမိဳ႕ေတာ္သစ္ၾကီး တည္ေဆာက္ေသာအခါ။
(၁) ျမိဳ႕ေတာ္၊
(၂) က်ံဳးေတာ္၊
(၃) ေလာကမာရဇိန္ ေစတီေတာ္၊
(၄) သိမ္ေတာ္ၾကီး၊
(၅) သုဓမၼာဇရပ္ေတာ္ၾကီးမ်ား၊
(၆) အတုလေ၀ယန္ ေက်ာင္းေတာ္ၾကီး၊
(၇) ပိဋကတိုက္ေတာ္၊
ဤ ၇-ဌာနကို ေရႊျမိဳ႔ေတာ္တည္သည္ႏွင့္ တျပိဳင္နက္ တခ်ိန္တည္း ပႏၷက္ခ်ကာ တည္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္ ဟူ၏။

မနသိကာရတရား ၂-ပါး။ ။ သံယုတ္ပါဠိေတာ္ တတိယအုပ္။ ၇၆-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) ေယာနိေသာ မနသိကာရ- ပညာဥာဏ္ႏွင့္ယွဥ္၍ အမွန္တရားမ်ားကို အမွန္အတိုင္း ႐ႈမွတ္သိျမင္ျခင္း၊
(၂) အေယာနိေသာ မနသိကာရ- အမွန္တရားကို အမွားျဖင့္ သိျမင္ၾကည့္႐ႈ မွတ္သားလ်က္ ထိုအမွားတရားစုကိုပင္ အမွန္ဟု မွတ္ယူစြဲသိေနျခင္း။

မနသိကာရမ်ိဳး ၃-ပါး၊ တနည္း။ ။ ၎င္း သံုးပါးကား အာ႐ံု, ၀ီထိ, ေဇာ တို႔၏ သေဘာမွ်ျဖစ္၍ အႏုစိတ္ကို အကၤုရဋီကာ၌ ႐ႈေလ။

မေနအပ္ေသာ အရပ္မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ဤ၌ က်က္မွတ္ရလြယ္ကူေစရန္ စာဏက်ပ်ိဳ႕မွ ထုတ္ျပလိုက္သည္၊ မေနအပ္ရာ အရပ္မွာကား။
(၁) ဥစၥာစုေ၀း၊ ျမတ္ေသေဌးႏွင့္၊
(၂) ေဆးကုလိမ္မာ၊ ေဆးဆရာတည့္၊
(၃) စံုလာ ဆယ္အင္၊ ရွင္ဘုရင္ဟု၊
(၄) ေရလွ်င္တည္ေၾကာင္း၊ ျမစ္ႏွင့္ေခ်ာင္းတည့္၊
(၅) မေကာင္း,ေကာင္းေသာ၊ အတတ္ေဟာသည့္၊
သေဘာျမင့္ျမတ္၊ ေဗဒင္တတ္ဟု၊ ေလ်ာက္ပတ္ဘြယ္ရာ၊
ဤငါးျဖာတို႔၊ ကင္းကြာမဲ့ထ၊ ရပ္ေဒသကား၊ မုခ်ဆတ္ဆတ္၊ မေနအပ္တည့္။
မွတ္ခ်က္။ ။အမွတ္ ၄-အရ ရထားသေဘၤာလမ္း မဲ့ကိုယူ၊ ဟိေတာပေဒ၌ ၄-ပါးလာ၏။

မေနာကံ ၃-ပါး၊ မေနာဒုစ႐ိုက္ ၃-ပါး။ ။ ၎င္း၏ သ႐ုပ္ကို(ဒုစ႐ိုက္ဆယ္ပါး)မွာ ထင္ရွားစြာျပခဲ့ျပီ။

မေပးလႉအပ္ေသာ ဒါနမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ အျပစ္ရွိေသာ အကုသိုလ္အလႉမ်ိဳး ၅-ပါး ဟူ၏။ ပရိ၀ါပါဠိေတာ္ ၂၃၁ ။႒။ ၁၇၃-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ၎င္း၏အက်ိဳးဖလကား အပါယ္လားေၾကာင္း
သာျဖစ္၍ "အပါယ ဂမနိက ဒါန"မ်ိဳး ငါးပါး ဟူ၍လည္း ပိဋကေတာ္၌ လာရွိသည္၊ အဆိုအတီး ပြဲသဘင္ပါေသာ အလႉ႕ရွင္မ်ား သတိထားၾကေစရာ။
(၁) မဇၨဒါန-ေသရည္, အရက္, ဘိန္းစသည္ ယစ္မ်ိဳးအလႉ၊
(၂) သမဇၨ ဒါန- ဇာတ္, ႐ုပ္ေသး, အျငိမ့္စေသာ အဆိုအတီး ကေခ်သည္ သဘင္အလႉ၊
(၃) ဣတၳိဒါန-ကာမမႈအတြက္ အလိုျဖည့္ၾကေစရန္ မိန္းမအလႉ၊
(၄) ဥသဘ ဒါန-ႏြားမတို႔ အလယ္၌ ထယ္၀ါခန္႔ညားေသာ ႏြားလား ႏြားသိုးၾကီးတို႔ကို ေပးလႉျခင္း၊
(၅) စိတၱ ကမၼ ဒါန-ၾကည့္လိုက္လွ်င္ ကာမဂုဏ္စိတ္ေတြ တဖြားဖြားျဖစ္လာႏိုင္ေအာင္ ဆန္းၾကယ္လွပစြာ ျပဳစုေရးသားထားေသာ သုခုမ အႏုပညာ ပန္းခ်ီကားခ်ပ္မ်ား။

မေပးလႉအပ္ေသာ ဒါနမ်ိဳး ၁၀-ပါး။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ကို (အပါယ္လားေၾကာင္း အလႉမ်ိဳး ၁၀-ပါး)၌ ျပျပီးျပီ။

မေမ့ႏိုင္ျခင္းအေၾကာင္း ၁၆-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (သတိရျခင္း၏ အေၾကာင္း ၁၆-ပါး)၌ ႐ႈပါေလ။

မယ္ကမၻာေခၚ၊ မိန္းမေက်ာ္၊ ၄-ေဘာ္ က်မ္းဂန္ထြက္။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ (ေတာ္၀င္သူ ၄-ေယာက္) ဟူေသာ သုေတသန၌ ဆိုခဲ့ျပီ။

မယ္ဘြဲ႕ေရြးခ်ယ္၊ လွနတ္မယ္၊ ၆-သြယ္ အဂၤါစစ္။ ။ ထိုထို ျမိဳ႕, ရြာ, တိုင္း, နယ္တို႔၌ အလွမယ္ ေရြးကာ ဘြဲ႕ေပးၾကရာတြင္ ေရွးဦးစြာ အလွလကၡဏာ ၆-ပါးကို စီစစ္ရမည္ ဟူ၏၊ ၎င္း သ႐ုပ္( အျပစ္ ၆-ပါး၊ ကင္းစင္ျငား၊ လွထြား ပ်ိဳသူဇာ) ၌ ဆိုခဲ့ျပီ။

မယား ၅-ပါး၊ ပယ္စြန္႔ထား၊ မိန္႔ၾကား ဓမၼသတ္။ ။ ကြာစြန္႔အပ္ေသာ မယား ငါးပါးဟူ၏၊ ေရွ႕ ၃-ပါးကို မကြာလိုကလည္း ေနႏိုင္သည္၊ က၀ိလကၡဏာဒီပနီက်မ္းမွ။
(၁) ျမံဳေသာမယား၊ ရွစ္ႏွစ္ ငံ့ေစာင့္ရမည္၊
(၂) သၼီးမိန္းမသာ ဖြားေသာမယား၊ ရွစ္ေယာက္ ဆယ္ေယာက္အထိ ေမြးေအာင္ ေစာင့္ငံ့ရမည္၊
(၃) ႏူေသာမယား၊ ကြာလိုက ကြာေစ၊
(၄) လင္ေစာင္ ေမ်ာက္မ ထားေသာ မယား၊
(၅) အမ်ိဳးတို႕၏ အက်င့္တရားကဖ်က္ေသာ မယား။

မယား အျပား ၇-ပါး။ ။ သတၱဂၤုတၱရပါဠိေတာ္။ ၄၆၆ ။႒။ ၁၇၇။ ဇာတ္ပါဠိေတာ္။ ပ-အုပ္။ ၇၈ ။႒။ ၃၁၃-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို မဃေဒ၀ လကၤာစကားရပ္ျဖင့္ သိရာ၏။ 'မယားခုႏွစ္မ်ိဳး၊ ရွိျမဲ႐ိုးတြင္၊ သူခိုးအရွင္၊ လူသတ္သြင္သို႔၊ အၾကင္မယား၊ လား၏ငရဲ၊ အျမဲမွတ္ဘိ၊ အမိတမွ်၊ ႏွမ မယြန္း၊ ခင္ပြန္းတသြယ္၊ ကြၽန္ႏွယ္ေလးျဖာ၊ မယားမွာကား၊ နိမၼာနတ္ျပည္၊ လားျမဲမည္၏၊ ယင္းသည္ေလးသြယ္၊ မယား၀ယ္လည္း၊ ကြၽန္ႏွယ္အလား၊ ထိုမယားမူ၊ ေယာက္်ားဆုပန္၊ နိဗၺာန္ဆုေကာင္း၊ ေတာင္းကမလြတ္၊ မခြၽတ္တူတည္၊ ျပည့္ျမဲမည္၏'။

မယားအရာ၊ ေျမာက္ေၾကာင္းမွာ၊ ၁၀-ျဖာ က်မ္းအထြက္။ ။ 'ဓနကၠိတာ ဒေယာ ဒသ ဘရိယာ' ဟူေသာ ေတရသကဏ္ ဋီကာပါဌ္အရ မယားအရာ ေျမာက္ျခင္း၏ အေၾကာင္း ဆယ္ပါးကို သိရာ၏၊ ၎င္းအက်ယ္ကို (အုပ္ထိန္းျခင္းရွိေသာ မိန္းမ ၂၀) သ႐ုပ္တြင္ နံပါတ္ ၁၁-မွ စ၍ၾကည့္႐ႈပါေလ။

မယားခိုး အျပား ၇-ပါး။ ။ မယားခိုးမႈ စီရင္ရာ၌ မႏုဓမၼသတ္အလို ေအာက္ပါ ခုႏွစ္ပါးကိုျပသည္။
(၁) ဟတၳဂၢါဟ-လက္စသည္ကိုင္တြယ္သံုးသပ္ျခင္း၊
(၂) ဃရ ပတၱ-လင္မရွိခိုက္ အိမ္သို႕ သြားေယာက္ျခင္း၊
(၃) ဂုယွ႒ာန-လံုျခဳံေသာအရပ္၌ ကာမႏွင့္စပ္ေသာ စကားတို႔ကိုဆိုျခင္း၊
(၄) သလႅာပ-ကာမဂုဏ္ျဖင့္ ေျဖာင္းျဖေျပာဆိုျခင္း၊
(၅) ေသနိ-တင္းတိမ္, ျခင္ေထာင္တြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္ျခင္း၊
(၆) ဒြါရ-တိုက္တံခါးအတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္ျခင္း၊
(၇) ေသယ်-အိပ္ရာခန္းသို႔၀င္ေရာက္ျခင္း။

မယားျမတ္ ၈-ေယာက္။ ။ ေလာကီက်မ္းလာ ဥပေဒသ။
(၁) ထမင္းစားေသာအခါ မိခင္ကဲ့သို႔ ၪပစုလုပ္ေကြၽးတတ္ေသာမယား၊
(၂) လင္ကို အ၀တ္အစားၪပျပင္ဆင္ယင္၍ ေပးတတ္ေသာမယား၊
(၃) လင္ကို ပကတိအခါ၌ ေမာင္ကဲ့သို႔ ႐ိုေသရွက္ေၾကာက္တတ္ေသာမယား၊
(၄) လင္ကို ကြၽန္မသဖြယ္ လုပ္ေကြၽးတတ္ေသာမယား၊
(၅) ေဘးရန္ရွိေသာအခါ အတိုင္အပင္ရေသာ မယား၊
(၆) ကာမကိစၥ၌ လင္၏ ေမြ႔ေလ်ာ္ဘြယ္ကို ၪပက်င့္တတ္ေသာမယား၊
(၇) အေရာင္းအဆင္း၏ တင့္တယ္လွပျခင္းကို ၪပျပင္ ဖီးလိမ္းတတ္ေသာ မယား၊
(၈) လင္၏ အလို၌ သည္းခံႏိုင္ေသာ မယား။

မယားျမတ္တို႔ အက်င့္လကၡဏာ ၆-ပါး။ ။ မိန္းမျမတ္တို႔ လိုက္နာၪပက်င့္ျခင္း အေလ့ျမတ္ ၆-ပါး ဟူ၏၊ မဟာသုဒႆနသုတ္ ပါဠိေတာ္မွ။
(၁) ပုဗၺဳ႒ာယီ-ေရွးဦးစြာ အိပ္ယာမွ ထေလ့ရွိျခင္း၊
(၂) ပစၦာ နိပါတီ-ေနာက္မွ အိပ္ေလ့ရွိျခင္း၊
(၃) ကႎကာရ ပဋိႆာ၀ိဏီ- ျပဳလုပ္ေပးရန္ လင့္ အသံစကားကို အသင့္နာခံေလ့ရွိျခင္း၊
(၄) မနာပ စာရီ-ႏွစ္ျခိဳက္ဘြယ္ကို ျပဳေလ့ရွိျခင္း၊
(၅) ပိယ ၀ါဒိနီ- ခ်စ္ဘြယ္စကားကို ဆိုေလ့ရွိျခင္း၊
(၆) မနာသာပိ ေနာ အဘိစာရီ- ေယာက္်ားတပါးကို စိတ္ျဖင့္မွ် မၾကံစီ မလြန္က်ဴး ေနေလ့ရွိ၏။

မယား၀တ္ ၅-ပါး။ ။ အိမ္ေထာင္ရွင္ေခၚ မယားလုပ္သူတို႔ ျပဳက်င့္ရမည့္ ၀တ္ငါးပါး။
(၁) အိမ္တြင္းမႈ ျပဳဘြယ္တို႔ကို ေစ့ငွစြာ ျပဳလုပ္ရျခင္း၊
(၂) လင္ရွာ၍ ရေသာ ပစၥည္းဥစၥာကို စုေဆာင္းမိေအာင္ သိမ္းတတ္ရျခင္း၊
(၃) မိမိလင္မွ တပါးေယာက္်ားကို မတပ္မက္ မႏွစ္သက္ရျခင္း၊
(၄) မိမိေဆြမ်ိဳး လင္၏ေဆြမ်ိဳးတို႔ကို ေလ်ာ္သလို ေပးကမ္းျဖန္႔ခ်ီရျခင္း၊
(၅) အပ်င္းမထူ အိမ္သူျပီလွစြာ ေနထိုင္ရျခင္း။

မရဏတရား ၃-ပါး။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္။ ပ-အုပ္။ ၂၂၂။
(၁) သမၼဳတိ မရဏ- ေမာင္ျဖဴ ေသျပီ၊ မၾကဴေသျပီ စသည္မ်ိဳး၊
(၂) ခဏိက မရဏ-႐ုပ္နာမ္ဓမၼတို႔ မျပတ္ ပ်က္စီးေနမႈ၊
(၃) သမုေစၦဒ မရဏ- ႐ုပ္နာမ္ဓမၼတို႔၏ ေနာက္ဆံုး ပ်က္စီးျခင္း ပရိနိဗၺာန။

မ႐ိုေသတတ္သူမ်ိဳး ၁၂-ေယာက္။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ကို (႐ိုေသထိုက္သူအား မ႐ိုေသသူ ၁၂-ဦး)၌ ႐ႈပါ။

မေရာင့္ရဲ မတင္းတိမ္ႏိုင္ေသာ အရာၾကီး ၃-မ်ိဳး။ ။ မူလပဏၰာသ ။႒။ ဒုအုပ္။ ၄၅။ ဘယ္အခါမွ် ေပးလို႔ ျဖည့္လို႔ ဖို႔လို႔ျပည့္စံုအားရမႈ မရွိႏိုင္ ဟူ၏။
(၁) အဂၢိခေႏၶာ- ဟုန္းဟုန္းေလာင္ျငီး မီးပံုၾကီး၊
(၂) သမုေဒၵါ-သမုဒၵရာ ပင္လယ္၊
(၃) မဟိေစၦာ- အလိုေလာဘ ၾကီးမားလြန္းသူ။

မေရာင္းေကာင္းေသာ ကုန္စည္မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔ ေရွာင္ၾကဥ္ဖယ္ရွား အျပစ္ရေသာ ေရာင္းကုန္ငါးပါး။
(၁) သတၳ ၀ါဏိဇၨ-အမ်ားေသေၾကာင္း လက္နက္ေပါင္း အမ်ိဳးမ်ိဳး၊
(၂) သတၱ ၀ါဏိဇၨ-ဆင္, ျမင္း, လူ စေသာ အေစခံ သတၱ၀ါအေပါင္း၊
(၃) မံသ ၀ါဏိဇၨ-အသားစားေၾကာင္း, ၾကက္, ငွက္, ၀က္, ငါး, စေသာ သားေကာင္အေပါင္း၊
(၄) မဇၨ ၀ါဏိဇၨ-ေသရည္အရက္မ်ိဳး ဟူသမွ်၊
(၅) ၀ိသ ၀ါဏိဇၨ-အမ်ားေသေၾကာင္း အဆိပ္ေပါင္း ဟူသမွ်။

မ႐ိုမေသ အျပဳခံရသူ ၁၀-ေယာက္။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ကို (မေထမဲ့ျမင္ အၪပခံရသူ ၁၀-ေယာက္)၌႐ႈပါ။

မရွက္ရာသည္ ၄-ပါး။ ။ လြယ္ကူစြာ က်က္မွတ္ႏိုင္ရန္ စာဏက်ပ်ိဳ႔မွ ထုတ္ျပလိုက္သည္။
(၁) ပစၥည္းဥစၥာ၊ ရစိမ့္ငွါလွ်င္၊ သြားလာလည္းၪပ၊ ေရာင္း၀ယ္မႈတည့္၊
(၂) တခုခုသာ၊ တတ္ပညာကို၊ လိုရာကပ္ခ်ဥ္း၊ သင္ၾကားျခင္းႏွင့္၊
(၃) မကင္းႏိုင္ရာ၊ လူတကာတို႔၊ အစာစားျခင္း၊ မရွက္လ်င္းႏွင့္၊
(၄) ေပါင္းသင္းေမထုန္၊ ကာမဂုဏ္ဟု၊ ျမဴးခုန္ေပ်ာ္ပါး၊ ကိုယ့္မယားႏွင့္၊ လင္သားခ်င္းခ်င္း၊ ခံစားလ်င္းေသာ္၊ ရွက္ျခင္းစြန္႔ရ၊ မွန္မုခ်တည့္။

မလႊားရာသား၊ မ်ိဳး ၁၀-ပါး၊ က်မ္းကား အဘယ္နည္း?။ ။ ဤ၌ "မလႊားရာသည္၊ ဆယ္ပါးမည္ကား" ဟူေသာ လကၤာျဖင့္ စိႏၲေက်ာ္သူဦးၾသေရး ၾသ၀ါဒထူးပ်ိဳ႕တြင္ ေတြ႕ျမင္ဖတ္႐ႈဘူး၏။

မ သတ္ကာရန္၊ ေရးထံုးမွန္၊ ၉-တန္ျမန္မာမႈ။ ။ ကာရန္ငယ္ အသံမ်ိဳး ၆၄-ပါးႏွင့္ ၃၆-ပါးေသာ ဌာနတို႔တြင္ ပါ၀င္သည့္ေ၀ါဟာရ၊
အမ္, အမ့္, အမ္း,၊
အိမ္, အိမ့္, အိမ္း၊
အုမ္, အုမ့္, အုမ္း။
မွတ္ခ်က္။ ။မ်ားေသာအားျဖင့္ မ, သတ္ႏွင့္ နိဂၢဟိတ္ေခၚ ေသးေသးတင္တို႔ကား တူေသာ သတ္ပံုကာရန္ ရွိၾက၏။

မသာ ခ်ရာ၊ စ်ာပနာ၊ ၃-ျဖာ မ်ိဳးအျပား။ ။ ၎င္း သ႐ုပ္ကို (စ်ာပနမ်ိဳး ၃-ပါး) ဟူေသာ သုေတသန၌ ဆိုခဲ့ျပီ။

မသူေတာ္ တရား၊ ၇-ပါး၊ ေရွာင္ရွား တိုင္းျပည္သူ။ ။ သူယုတ္မာတို႔၏ အက်င့္တရား ၇-ပါး၊ ခုဒၵက၀တၳဳ ၀ိဘင္းပါဠိေတာ္မွ။
(၁) အ သေဒၶါ-သဒၶါတရားမရွိ၊
(၂) အ ဟိရီေကာ- မေကာင္းမႈ၌ မရွက္တတ္၊
(၃) အေနာတၱပၸီ-ယုတ္မာမႈ၌ မေၾကာက္တတ္၊
(၄) အပၸသုေတာ-အၾကားအျမင္လိမ္မာမႈနည္း၏၊
(၅) ကုသိေတာ- ပ်င္းရိ၏၊
(၆) မု႒ႆတိ- သတိေမ့၏၊
(၇)ဒုပေညာ-ပညာမရွိ။

မေသဘူးဆို၊ ၄-ပုဂၢဳိလ္၊ ေျဖဆိုမိန္႔ေတာ္မူ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးျပား ၁၂-ပါး)ဟူေသာ ပုစၦာ၌ ဆိုခဲ့ျပီ။

မဟာလႅတာ တန္ဆာမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ မင္းမိဖုရား, ကေတာ္ျမတ္, မ်ား၏ ၀တ္႐ံုေတာ္ ၂-မ်ိဳး၊ မဟာလ တာ, ဟုလည္း ေခၚ၏။
(၁) ဥကၠဌ္ ယကင္စိုက္ မဟာလႅတာ တန္ဆာမ်ိဳး၊
(၂) မဟာလႅတာ တန္ဆာ႐ိုး႐ိုးတမ်ိဳး။

မဟာကပ္ေခၚ၊ ၄-ေဘာ္အဂၤါ၊ ေျဖဆိုပါ။ ။ ေအာက္ပါ အသေခ်ၤယ် ၄-ကပ္ကို မဟာကပ္၏ အဂၤါေလးပါးဟု သိရာ၏၊ ဤ အသေခ်ၤယ် ေလးကပ္တို႔ကား အခ်ိန္ကာလအားျဖင့္ ညီမွ်ေသာ ပမာဏရွိၾကကုန္၏၊ ဤေလးကပ္သည္ မဟာကပ္ တကပ္မည္၏။
(၁)သံ၀႗ အသေခ်ၤယ်ကပ္-ကပၸါပ်က္မိုဃ္းၾကီး ရြာသည္ကစ၍ ကပၸါေလာကဓာတ္ၾကီးတခုလံုးဘာမွ်မရွိ ဟင္းလင္းျပင္ၾကီးျဖစ္သည္ တိုင္ေအာင္ ပ်က္ဆဲကပ္ကာလ တမ်ိဳး၊
(၂)သံ၀႗႒ာယီ အသေခ်ၤယ်ကပ္-ဟင္းလင္းျပင္ၾကီးျဖစ္သည္ ကစ၍ ကပၸါျပဳမိုဃ္းၾကီး ရြာသည္တိုင္ေအာင္ အပ်က္ၾကီးအတိုင္း တည္ေနေသာ တည္ဆဲကပ္ကာလ တမ်ိဳး၊
(၃) ၀ိ၀႗ အသေခ်ၤယ်ကပ္-ကပၸါျပဳမိုဃ္းၾကီး ရြာသည္ကစ၍ ေန, လ, နကၡတ္ ေပၚသည္တိုင္ေအာင္ ကပၸါျဖစ္ျပီး၍ တည္ဆဲကပ္ကာလ တမ်ိဳး၊
(၄) ၀ိ၀႗႒ာယီ အသေခ်ၤယ်ကပ္- ေန, လ, နကၡတ္ ေပၚသည္က စ၍ ကပၸါဖ်က္မိုဃ္းၾကီး ရြာသည္တိုင္ေအာင္ တည္ဆဲကပ္ကာလ တမ်ိဳး။

မဟာပဥၥကူမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ဗိေႏၶာေဆးက်မ္း ေ၀ါဟာရ။
(၁) ဥသွ်စ္ျမစ္၊
(၂) သခြတ္ျမစ္၊
(၃) ေၾကာင္လွ်ာျမစ္၊
(၄) ရမေနျမစ္၊
(၅) တပေဆးျမစ္၊
၎င္းအက်ိဳးကား ေလကိုေျဖာင့္ေစ၏၊ ၀မ္းကို ေကာင္းေစ၏၊ အပူကို ျငိမ္းေစတတ္၏။

မဟာပေဒသမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ အက်ယ္၀န္းဆံုးေသာ တရား၏ တည္ရာ နည္းဥပေဒၾကီး ေလးပါး၊ သို႔မဟုတ္ ၾကီးျမတ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ညႊန္ၾကားခ်က္၊ သာသနာေတာ္၌ အမႈျဖစ္ပြားလာလွ်င္ ယင္းေလးပါးျဖင့္ ညႊန္ၾကားဆိုေျပာတိုင္း လက္မခံ အတည္မျပဳရ၊ ဟုတ္ မဟုတ္ စီစစ္ညႇိႏႈိင္းျပီးမွ ဆံုးျဖတ္ရမည္ ဟူ၏။
(၁) ဗုေဒၶါပေဒသ-ဘုရားထံမွ ၾကားနာရေသာ တရားဟု ဘုရားအား ညႊန္ၾကားျခင္း။
(၂) သံဃာပေဒသ-သံဃာထံမွ ၾကားနာမွတ္သားရေသာ တရားဟု သံဃာအား ညႊန္ၾကားျခင္း။
(၃) သမၺဟုလာ ေထရာပေဒသ-ဂိုဏ္းထံမွ ၾကားနာမွတ္သားရေသာ တရားဟု ဂိုဏ္းအား ညႊန္ၾကားျခင္း။
(၄) ဧက ေထရာပေဒသ-သက္၀င္ယံုၾကည္ ခံုတည္ထိုက္ေသာ ေထရ္ၾကီးတပါးထံမွ ၾကားနာမွတ္သားရေသာ တရားဟု ပုဂၢိဳလ္အား ညႊန္ၾကားျခင္း။ ဤကား သုတ္မဟာ၀ါ အလို။

မဟာပေဒသမ်ိဳး ၄-ပါး၊ တနည္း။ ။ ၀ိနည္း မဟာ၀ါ အ႒ကထာ။
(၁) အပဋိကၡိတၱ အကပၸိယ- မပယ္ျမစ္ခဲ့ေသာ မအပ္ေသာ ၀တၳဳ။
(၂) အပဋိကၡိတၱ ကပၸိယ- မပယ္ျမစ္ခဲ့ေသာ အပ္ေသာ ၀တၳဳ။
(၃) အန ႏုညာတ အကပၸိယ- ခြင့္မျပဳခဲ့ေသာ မအပ္ေသာ ၀တၳဳ။
(၄) အန ႏုညာတ ကပၸိယ- ခြင့္မျပဳခဲ့ေသာ အပ္ေသာ ၀တၳဳ။

မဟာပေဒသမ်ိဳး ၄-ပါး၊ တနည္း။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ အ႒ကထာ။
(၁) သုတၱ- ဘုရားေဟာ သံဂါယနာ၀င္ ပါဠိေတာ္မ်ား၊
(၂) သုတၱာႏုေလာမ- အ႒ကထာဋီကာမ်ား၊
(၃) အာစရိယ၀ါဒ- ဆရာသမားတို႔၏ ခိုင္လံုေသာ အယူအဆ၊
(၄) အတၱေနာ မတိ- မိမိ၏ ဟုတ္မွန္စြာ ေ၀ဘန္ယူဆမႈသေဘာ။

မဟာပုရိသ လကၡဏာေတာ္ ၃၂-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ကို (လကၡဏာေတာ္ၾကီး ၃၂-ပါး)၌ ႐ႈပါေလ။

မဟာဘိညာပတၱ ပုဂၢိဳလ္ ၄-ပါး။ ။ တစ္သေခ်ၤႏွင့္ ကမၻာတသိန္းအတြင္း ဆင္ျခင္ေအာက္ေမ့ သိျမင္ႏိုင္ေသာ တန္ခိုးရွင္ပုဂၢိဳလ္ၾကီး၄-ပါး၊ ဘုရားတဆူ၌ ၄-ဦးစီသာ ေပၚသည္၊ ငါတို႔ဘုရား လက္ထက္ေတာ္၌ အရွင္သာရိပုတၱရာ, အရွင္ေမာဂၢလာန္, ဘဒၵကစၥနာေထရီေခၚ ယေသာဓရာ, အရွင္ဗာကုလမေထရ္တို႔ျဖစ္ၾက၏၊ ဧကဂၤုတၱရ အ႒ကထာ ၂၈၉၊ အျခားေသာ တန္ခိုးၾကီး ပုဂၢိဳလ္တို႔ကား ကမၻာတသိန္းသာ သိျမင္ႏိုင္ၾကသည္။

မဟာဘုတ္ၾကီး ၄-ပါး။ ။ အေၾကာင္းညီညြတ္က ၾကီးက်ယ္ပြားမ်ားျခင္းသို႔ ေရာက္ေအာင္စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ ႐ုပ္ဓာတ္ၾကီး ၄-ပါးကိုေခၚဆိုသည္။
(၁) ပထ၀ီေခၚ ေျမဓာတ္- အလံုးစံုေသာ႐ုပ္ဟူသမွ်တို႔၏ ေထာက္တည္ဖြဲ႔စည္း ေလာင္ျမိဳက္ရာ ၀တၳဳ၊ ခက္မာေသာ သေဘာလကၡဏာ ကေလး၊
(၂) အာေပါေခၚ ေရဓာတ္-ျပန္႔ႏွံ႔ဖြဲ႕စည္းတတ္ေသာ သေဘာလကၡဏာ ကေလး၊
(၃) ေတေဇာေခၚ မီးဓာတ္-အေငြ႕၏အျဖစ္ သေဘာလကၡဏာ ကေလး ပူ ဧမႈ၊
(၄) ၀ါေယာေခၚ ေလဓာတ္-တုန္လႈပ္ ေရြ႕ရွား ေထာက္ကန္ျခင္း သေဘာလကၡဏာ ကေလး။

မဟာလတာ၊ ဆင္တန္ဆာ၊ ၂-ျဖာ မ်ိဳးခြဲသိ။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (မဟလႅတာမ်ိဳး ၂-ပါး)၌ ျပခဲ့ျပီ။

မဟာလတာ၊ ဆင္ျမန္းကာ၊ ၃-ျဖာ မိန္းမျမတ္။ ။ ဓမၼပဒ။႒။ ပ-အုပ္ ၂၆၀။ ဗုဒၶသာသနာေတာ္အတြင္း လူ႔နယ္ေျမျပင္၌ မဟာလတာ တန္ဆာကို ဆင္ျမန္းရသူ သံုးေယာက္သာရွိ၏။
(၁) ၀ိသာခါ သူေဌးသမီး၊
(၂) ဗႏၶဳလစစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ၾကီးကေတာ္ မလိႅကာ၊
(၃) ဗာရာဏသီ သူေဌးသမီး။
မွတ္ခ်က္။ ။ ဆင္ေျပာင္ငါးစီးအား ေဆာင္ႏိုင္သူတို႔သာ ယင္းတန္ဆာကို ၀တ္႐ံုဆင္ျမန္းႏိုင္သည္ ဟူ၏။

မဟာသာလမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ။ပါ။ ၁၂၁။႒။၁၇၈။ ဥစၥာအႏွစ္ႏွင့္ ေပါမ်ားျပည့္စံုေသာ သူေ႒းၾကီးမ်ား၏ အမ်ိဳးအျပား။
(၁) ခတၱိယ မဟာသာလမ်ိဳး- မိမိတို႔ သံုးသည္ထက္ ပိုေနေသာ ေငြကုေဋ ရာ, ေထာင္, ေျမ၌ျမႇဳပ္ထားရသည့္ သူေ႒းၾကီးမ်ား၊
(၂) ျဗာဟၼဏ မဟာသာလမ်ိဳး- အပိုေငြ ကုေဋရွစ္ဆယ္အထက္ ေျမ၌ျမႇဳပ္ထားရသည့္ ဓနရွင္ၾကီးမ်ား၊
(၃) ဂဟပတိ မဟာသာလမ်ိဳး- အပိုေငြ ကုေဋေလးဆယ္အထက္ ေျမ၌ျမႇဳပ္ထားရသည့္ ဓနရွင္ၾကီးမ်ား။

မဟာသာ၀က ရွစ္က်ိပ္။ ။ ၎င္းတို႔၏ သ႐ုပ္ အမည္ေတာ္မ်ားကို (လက္်ာေတာ္ရံ-ေလးက်ိပ္၊ လက္၀ဲေတာ္ရံ ေလးက်ိပ္)၌ ႐ႈပါ၊ ၎င္းတို႔အက်ယ္ကို အဂၤုတၱရ ။ပါ။ ပ-အုပ္။ ၂၃-မွ ၂၆။ ၎င္း အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၉၆။ ၂၆၀။ ၎င္းဋီကာ၊ တတိယအုပ္။ ၁၁၈-တို႔၌ ၾကည့္ပါ။
မွတ္ခ်က္။ ။ မဟာသာ၀က အစစ္မွာ ၇၈-ပါးသာရွိ၏၊ အဂၢသာ၀က ၂-ပါးႏွင့္မွ ရွစ္က်ိပ္ျပည့္သည္။

မာန္တက္ျခင္း မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ အဘိဓမၼာ ၀ိဘဂၤပါဠိေတာ္ ၃၆၆။ ၎င္းအ႒ကထာ သေမၼာဟ၀ိေနာဒနီ ၄၆၇-၌ အက်ယ္ ၉-ပါး႐ႈ။ ငါတကားဟု ေထာင္လႊားမွတ္ထင္တတ္ေသာ အေၾကာင္း ၃-ပါး။
(၁) ေသယ် မာန္- ဂုဏ္, ဇာတ္, ပညာ, ဥစၥာ, အဆင္း, သားခ်င္း, ေျခြရံ စသည္အားျဖင့္ သူ႔ထက္ျမတ္၏ဟု မွတ္ထင္ျခင္း၊
(၂) သဒိသ မာန္- ထိုထို ဂုဏ္ သိရ္ ဥစၥာ စသည္၌ သင္းတို႔နွင့္ငါ အတူတူသာဟု မွတ္ထင္တတ္ၾကျခင္း၊
(၃) ဟီန မာန္- ငါက သင္းတို႔ေအာက္က လူျဖစ္ေသာ္လဲ ဘာ အေရးစိုက္ရမလဲဟု ေထာင္လႊားမႈမ်ိဳး။

မာန္တက္ျခင္း မ်ိဳး ၃-ပါး၊ တနည္း။ ။ အထက္ နည္းႏွင့္ သေဘာတူ သဒၵါကြဲမွ်သာထူးသည္။
(၁) ဇာတိ မာန္-မ်ဳိးဇာတ္ကို စြဲ၍ တက္ျခင္း၊
(၂) ေဂါတၱ မာန္- အဆက္အႏြယ္ကို စြဲ၍ တက္ျခင္း၊
(၃) ဣႆရိယ မာန္-အစိုးရမႈ စည္းစိမ္ခ်မ္းသာမႈကို စြဲ၍ တက္ျခင္း။

မာန္တက္ျခင္း မ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ အထက္ပါ မာန္တက္ျခင္း ၃-ပါးတို႔တြင္ တပါး တပါး၌ ပဏီတမာန္, မဇၩိမမာန္, ဟီနမာန္ဟု ၃-ပါးစီ ျပားျပန္ရကား မာန္တက္ျခင္း ၉-ပါးျဖစ္၏၊ ခုဒၵက၀ိဘင္း ပါဠိေတာ္။

မာန္ယစ္ျခင္း ၃-ပါး။ ။ မာန္မူျခင္း မာန္ယစ္မူးျခင္း၏ အေၾကာင္း ၃-ပါး။
(၁) အာေရာဂ် မဒ-ေရာဂါကင္းစင္ က်န္းမာျခင္းလွ်င္ မာန္ယစ္ျခင္း၊
(၂) ေယာဗၺန မဒ-အားအင္ျဖိဳးၾကြယ္ အရြယ္၏ေလ်ာက္ပတ္ တင့္တယ္ျခင္းျဖင့္ မာန္ယစ္ျခင္း၊
(၃) ဇာတိ မဒ-မ်ိဳးဇာတ္ ဂုဏ္ရည္ကိုစြဲ၍ မာန္ယစ္ျခင္း။